2 czerwca obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Pracownic i Pracowników Seksualnych. Z tej okazji chcemy przybliżyć Wam termin „praca seksualna”, wyjaśnić skąd się wziął oraz jakie rozwiązania prawne są najlepsze dla osób pracujących seksualnie.

Praca seksualna to dobrowolne świadczenie usług seksualnych za pieniądze lub inne dobra, przez osoby powyżej 18 roku życia. Do pracy seksualnej zaliczamy m.in. escorting, porno, striptiz, camming, dominację, seks telefony. Termin „sex work” nie jest nowy, pochodzi z 1979 roku, a jego autorką jest Carol Leigh. 

Najlepszym i najbezpieczniejszym modelem prawnym dla osób pracujących seksualnie jest dekryminalizacja pracy seksualnej, za którą opowiedziała się organizacja działająca na rzecz praw człowieka Amnesty International.

Główne postulaty:

• prawo do pracy
• dekryminalizacja pracy seksualnej
• prawo do życia i zdrowia
• prawo do wolności od przemocy
• prawo do ochrony prawnej
• prawo do wolności od dyskryminacji
• prawo do organizowania się i walki o swoje prawa

W Polsce świadczenie usług seksualnych oraz ich zakup jest legalny (abolicjonizm). Kryminalizowane są trzecie strony, czyli osoby organizujące i/lub ułatwiające pracę seksualną (może nią być nawet druga pracownica seksualna, która organizuję pracę koleżance po fachu, czy kierowca podwożący osobę pracującą seksualnie do pracy). Polskie państwo nie może czerpać korzyści z escortingu, co oznacza, że osoby pracujące w ten sposób nie mogą rozliczać się z podatku. Za to osoby pracujące na kamerce, czy w porno mogą rozliczać się z podatku w Polsce.

Modele prawne:

Dekryminalizacja   

W ramach modelu dekryminalizacyjnego żadna z aktywności związanych z pracą seksualną nie jest skryminalizowana. Oznacza to, że ani osoby świadczące usługi seksualne, ani ich klienci lub klientki, ani trzecie strony organizujące pracę seksualną i czerpiące z niej korzyści nie są karane. Na przykład w Nowej Zelandii i jednym z regionów Australii (Nowa Południowa Walia), gdzie zdekryminalizowano pracę seksualną, rynek usług seksualnych regulowany jest przez istniejące przepisy prawne odnoszące się do innych rynków pracy i sektora usług. Jednymi zapisami prawnymi, które wypracowano specyficznie dla rynku usług seksualnych to zasady bezpieczeństwa i higieny pracy (zawierają one np. reguły pozwalające zagwarantować bezpieczne dla zdrowia warunki pracy w agencjach). 

Pracownice i pracownicy seksualni mogą samodzielnie decydować o miejscu pracy (ulica, mieszkanie prywatne lub agencja) i formie współpracy z trzecimi stronami (umowa o pracę czy samozatrudnienie). Osoby chcące otworzyć agencję towarzyską muszą uzyskać licencję. Migranci i migrantki nie mogą podejmować legalnej pracy seksualnej w Nowej Zelandii i Australii.

Regulacjonizm 

W systemie regulacyjnym państwo dopuszcza świadczenie usług seksualnych oraz czerpanie z nich zysku przez osoby trzecie na określonych w prawie warunkach. Prawo definiuje zatem kto, gdzie i w jakich warunkach może świadczyć usługi seksualne i organizować pracę seksualną. Nie zastosowanie się do reguł prawnych traktowane jest jako przestępstwo lub wykroczenie. 

Model regulacyjny ma wiele różnych form. W niektórych krajach, m.in. w Austrii, Niemczech, Turcji i Grecji, osoby chcące legalnie wykonywać pracę seksualną muszą zarejestrować się we wskazanym urzędzie (np. komisariacie policji, urzędzie gminy, urzędzie pomocy społecznej). Często obowiązkowa rejestracja powiązana jest z okresowymi obowiązkowymi testami na HIV i inne choroby przenoszone drogą płciową (Austria, Grecja, Łotwa, Turcja, Węgry). 

Niejednokrotnie prawo do legalnej pracy seksualnej mają tylko obywatelki lub obywatele danego kraju (Grecja i Turcja) lub osoby z paszportami Unii Europejskiej (Austria, Holandia, Niemcy). Z kolei w Grecji i w Turcji legalną pracę seksualną podjąć mogą tylko niezamężne kobiety (inne kobiety, mężczyźni i osoby trans nie mogą pracować legalnie). Nierzadko też państwo określa też to, w jakich przestrzeniach i miejscach można świadczyć pracę seksualną: np. na Węgrzech legalna jest tylko praca na ulicy, w innych krajach (np. w Austrii) praca na ulicy jest zakazana, w Turcji i Grecji pracować można tylko w licencjonowanych przez państwo agencjach. 

Jednym z wariantów modelu regulacyjnego jest legalizacja. System ten wprowadzony został na przykład w Holandii. Praca seksualna jest tu legalna i może być wykonywana w ramach samozatrudnienia lub relacji pracowniczych (np. zatrudnienia w agencji) przez osoby powyżej 21 roku życia. Osoby świadczące usługi seksualne otrzymują świadczenia społeczne i zdrowotne, mają też możliwość zrzeszania się w związkach zawodowych. Nie są zobowiązane prawem do rejestracji ani wykonywania okresowych badań lekarskich. Możliwość podjęcia legalnej pracy jest ograniczona dla migrantek i migrantów spoza Unii Europejskiej.

Prohibicjonizm

W modelu prohibicyjnym zakazane jest świadczenie usług seksualnych oraz organizowanie pracy seksualnej. O ile organizowanie seks biznesu i czerpanie korzyści z pracy seksualnej innych osób traktowane jest jak przestępstwo i karane więzieniem, samo świadczenie usług zazwyczaj stanowi wykroczenie  (karane np. mandatem lub aresztem). Do krajów o prohibicyjnym modelu prawnym należą m.in. Białoruś, Litwa, Rosja, Stany Zjednoczone i Ukraina. Albania jest obecnie jedynym krajem w Europie, który kryminalizuje nie tylko trzecie strony, ale również osoby świadczące usługi seksualne. Kilka krajów europejskich, np. Litwa i Serbia, uznaje świadczenie usług seksualnych za wykroczenie, kryminalizuje jednak osoby kupujące te usługi.

Abolicjonizm 

Model abolicyjny to taki, w którym świadczenie usług seksualnych nie jest traktowane jak przestępstwo lub wykroczenie, kryminalizowane jest z kolei organizowanie i ułatwianie pracy seksualnej czy czerpanie korzyści z pracy seksualnej innych osób. Do odpowiedzialności karnej pociągnięte mogą zostać te osoby, które rekrutują pracownice i pracowników seksualnych, zarządzają agencjami towarzyskimi, pośredniczą w kontakcie między pracownicami i pracownikami seksualnymi a klientami czy klientkami (np. telefonistki i telefoniści, recepcjonistki i recepcjoniści), zapewniają ochronę itd. 

Z sankcjami karnymi spotkać mogą się też same osoby świadczące usługi seksualne jeśli na przykład zdecydują się pracować razem dla bezpieczeństwa lub udostępnią przestrzeń do pracy innej osobie. Do krajów o abolicyjnym modelu prawnym zalicza się np. Hiszpanię, Polskę, Portugalię czy Wielką Brytanię.

Nowy abolicjonizm 

Neo-abolicjonizm to system prawny, w którym model abolicyjny uzupełniony jest o zapisy prawne kryminalizujące kupowanie usług seksualnych. Do odpowiedzialności karnej pociągane są tu nie tylko osoby organizujące i ułatwiające pracę seksualną, ale również klienci i klientki pracownic czy pracowników seksualnych. Model ten opiera się na założeniu, że praca seksualna jest formą przemocy wobec kobiet, a zatem karze poddane powinny zostać nie osoby świadczące usługi seksualne (definiowane w tym kontekście jako ofiary), ale ci, którzy podtrzymują istnienie rynku usług seksualnych: klienci i trzecie strony. Pierwszym krajem, który wprowadził ten system prawny była Szwecja (w 1999 roku), dlatego często jest on nazywany tzw. „szwedzkim modelem”. Do dziś zaadoptowało go kilka krajów, w tym Islandia, Irlandia Północna, Francja, Norwegia oraz Kanada.

***

Warto zapamiętać inne dwie ważne daty:

17 grudnia – Międzynarodowy Dzień Przeciwko Przemocy Wobec Osób Pracujących Seksualnie;

3 marca – Międzynarodowy Dzień Praw Pracownic i Pracowników seksualnych (3 marca 2001 roku w Kalkucie doszło do protestów ponad 25 tysięcy osób pracujących seksualnie. Sprzeciwili się oni ciągłemu odbieraniu im praw, przemocy policji oraz władzy i domagali się uznania, że to co robią jest pracą. Z tej okazji dzień ten został ustanowiony jako Międzynarodowy Dzień Praw Pracownic i Pracowników Seksualnych).

***

Tekst napisany razem z Sex Work Polska (inicjatywa działająca na rzecz praw pracownic i pracowników seksualnych w Polsce).